Starożytna Grecja.

Teatr

TEATR GRECKI – wywodzi się z tradycji obrzędów religijnych, zwłaszcza związanych z obchodami ku czci Dionizosa. Widowiska te musiały być łatwo dostępne dla ludności, pierwsze sztuki wystawiano więc na wytyczonym u stóp wzgórza placu zwanym orchestra, a na jego środku ustawiano ołtarz (thymele). Początkowo orchestra miała kształt zbliżony do prostokąta, koła albo elipsy, ostatecznie przyjął się kształt koła. Na placu (orchestrze) występował chór i odbywały się popisy taneczne. Widzowie zasiadali na zboczu góry, początkowo bezpośrednio na ziemi, później na drewnianych ławkach. Tak powstała widownia w kształcie dużego wycinka koła, czyli theatron.

W Atenach sztuki teatralne były wystawiane także na agorze, na prowizorycznie wzniesionych konstrukcjach drewnianych. Jednak w roku 490 p.n.e. (część źródeł podaje rok 499 p.n.e.) doszło do katastrofy – drewniana konstrukcja trybun załamała się i śmierć poniosło wiele osób. Najprawdopodobniej to wydarzenie zdecydowało o przeniesieniu widowisk w stałe miejsce, w okolice świątyni Dionizosa na południowym stoku akropolis. Wraz ze wzrostem liczby aktorów występujących na scenie i wzbogacaniem akcji przedstawień, niezbędne stało się pomieszczenie, w którym aktorzy mogli zmieniać stroje. Problem rozwiązano poprzez wybudowanie około roku 465 p.n.e. przy orchestrze, naprzeciw theatronu, budynku zwanego skene – inicjatorem tego przedsięwzięcia był Ajschylos. Skene szybko zaczęła służyć nie tylko jako garderoba, ale też jako tło do rozgrywanych przedstawień. W ścianie budynku umieszczono troje drzwi, przez które wychodzili aktorzy.

Ajschylos wprowadził drugiego aktora, Sofokles trzeciego. Aktorzy ubierali na scenę szaty o symbolicznym (dla widza zrozumiałym) kolorze i kroju, na twarze zakładali maski (komiczne lub tragiczne), informujące widza o charakterze i wieku postaci, na głowy peruki. Aby ich można było lepiej widzieć, wkładali na nogi podwyższające obuwie (koturny). Recytacja była zbliżona do śpiewu.
Prócz klasycznego dramatu istniały w Grecji widowiska przedstawiane przez zespoły wędrowne o charakterze farsowym (mim). Teatr grecki stworzył konwencje i formy kontynuowane przez teatr europejski do chwili obecnej.religijne korzenie dramatu sięgają świąt na cześć boga.

CHÓR
Pierwotnie występy śpiewaków i tancerzy w starożytnej Grecji uświetniające uroczyste obchody Dionizji; w antycznej tragedii jego pieśni wypełniały przerwy między aktami albo też przewodziły akcji, miały swoje znaczenie i nazwę: na wejście – parodos, w trakcie rozwoju akcji na orchestrze – stasimon, na wyjście – exodos, śpiewane przemiennie z aktorem – kommos. W komedii chór wykonywał pieśni nie mające związku z akcją – parabasis.
W tragedii Ajschylosa chór uczestniczył w działaniach dramatycznych, u Sofoklesa był sędzią i komentatorem wydarzeń, u Eurypidesa jego pieśni były w niewielkim tylko stopniu związane z akcją, natomiast w tragediach rzymskich Seneki Młodszego chór pojawiał się tylko między aktami.

KORYFEUSZ
Przodownik chóru w teatrze greckim. Poddawał on innym chórzystom rytm i melodię. Miał duże znaczenie. Rola koryfeusza w teatrze greckim łączy się z dytyrambem, gdyż w tej pieśni wyodrębnił się przodownik chóru, intonujący dytyramb, kierujący śpiewem i tańcem. Stąd w starożytnej Grecji wyraz koryfeusz nabrał znaczenia "wybitny, przodujący";

ORCHESTRA
(Z języka greckiego "tanecznia"), w starożytnym teatrze greckim i rzymskim powierzchnia w kształcie trapezu, a później koła, na której początkowo ustawiano ołtarz (thymele). Orchestra była przeznaczona na popisy chóru (taniec i śpiew).
PROSKENION
Podest, na którym występowali aktorzy (wcześniej często znajdowali się wraz z chórem na orchestrze).

SKENE
W starożytnym teatrze greckim podłużna budowla wzniesiona przy orchestronie, naprzeciw widowni, początkowo traktowana jako garderoba dla aktorów, od V w. p.n.e. jako tło gry scenicznej. Z obu stron zamykały ją paraskeniony.
CHOREGIA
W starożytnej Grecji - jeden z rodzajów świadczeń obywateli na rzecz państwa. Było to zobowiązanie konkretnego obywatela (wybranego przez archonta) do całkowitego przygotowania chóru na występy teatralne własnym kosztem.
KOTURNA
But na grubej podeszwie korkowej, umocowany rzemykami do stopy, używany przez aktorów tragicznych w starożytnej Grecji i Rzymie, w celu podwyższenia sylwetki.
MIM
Widowisko farsowe (farsa) w starożytnej Grecji i Rzymie, posługujące się takimi środkami jak: mimika, gestykulacja, akrobacja, improwizowany dialog, pieśń i taniec. W V w. p.n.e. zrodził się z niego, jako gatunek literacki, krótki dialog. Przeżył okres rozkwitu w III-I w. p.n.e., przejęty przez Rzymian od Greków. W średniowieczu przyjął postać interludiów i komicznych scenek w wykonaniu żonglerów i błaznów.




BUDOWA DRAMATU:
- prologos – pierwsza scena aż do wystąpienia chóru na orchestrze; zapowiedź wydarzeń;
- parados – wejście chóru;
- epeisodia – partie między śpiewakami chóru wypełnione monologami lub dialogiem aktorów;
- stasimon – komentarz akcji, pieśń śpiewana przez chór stojący na orchestrze;
- exodos – ostatnia pieśń śpiewana podczas wyjścia chóru.
- Dramatem greckim rządzi zasada trzech jedności:akcji, czasu, miejsca.